Безе: неге безе пайда болады және оны қалай емдеуге болады

Безе (немесе акне, угревой ауру) — бұл терінің созылмалы қабыну ауруы. Ол шаш фолликулалары мен май бездерін зақымдайды. Бұл өте кең таралған жағдай: көбіне жасөспірім шақта басталады, бірақ кейде ересектерде де сақталады.

Бұл тек сыртқы мәселе емес. Безе адамның өз-өзіне сенімін төмендетіп, уайым, күйзеліс, тіпті депрессия тудыруы мүмкін.

Неге безе пайда болады

Безе — бұл кір теріден емес, ішкі және сыртқы факторлардың қосындысынан туындайтын күрделі процесс. Бұған гормондар, генетика, тамақтану және микробтар әсер етеді.

Негізгі себептер:

1. Май бездерінің шамадан тыс белсенділігі
   Андроген гормондарының әсерінен май бездері өте көп жұмыс істей бастайды. Сондай-ақ, инсулин мен IGF-1 деңгейі тәтті және сүт өнімдерін жиі қолданғанда жоғарылайды, бұл май бөлінуін арттырады.

2. Тері тесіктерінің бітелуі
   Шаш фолликуласының аузындағы тері жасушалары тым тез қатайып, бірігіп қалады. Нәтижесінде пора бітеліп, комедон (қара немесе ақ нүкте) түзіледі.

3. Бактериялардың көбеюі
   Бітелген пора ішінде Cutibacterium acnes (бұрынғы Propionibacterium acnes) бактериялары көбейеді. Олар қалыпты жағдайда теріде өмір сүреді, бірақ май мен оттегі жетіспегенде қабынуды тудырады.

4. Қабыну
   Ағза бактерия мен бітелуге жауап ретінде қабыну реакциясын бастайды. Қызарған безеулер, іріңді бөртпелер мен түйіндер пайда болады. Кейде қабыну тереңге еніп, ауыр кисталар түзіледі.

Гормондар мен зат алмасу

Безе көбіне ішкі процестердің айнасы іспетті.

• Андрогендер мен IGF-1 май бездерін белсендіреді. Олардың деңгейі тәтті, сүт өнімдері мен газдалған сусындардан көтеріледі.

• mTORC1 — жасушаішілік сигнал жолы, артық тамақтанғанда белсендіріледі де, майлылық пен қабынуды күшейтеді.

• Әйелдерде безе көбіне поликистозды аналық без синдромымен (ПКАЯ) байланысты. Бұл кезде андроген деңгейі жоғарылайды, ал инсулинге сезімталдық төмендейді.

Сыртқы және тағамдық факторлар

Зерттеулер көрсеткендей, тамақтану мен өмір салты тікелей тері жағдайына әсер етеді.

Жоғары гликемиялық индексі бар тағамдар
Ақ нан, тәттілер, газды сусындар қандағы қант пен инсулин деңгейін арттырады. Бұл май бездерінің жұмысын күшейтеді. Осындай тағамдарды азайтқанда адамдардың шамамен 70%-ында тері жақсарады.

Сүт өнімдері мен ақуыздар
Сүт және сарысу протеиндері (whey protein) IGF-1 деңгейін арттырып, қабынуды күшейтеді. Көптеген адамдарда сүттен бас тарту безеуді азайтады.

Ішек микробиомының теңгерімі
Ішектегі пайдалы және зиянды бактериялардың теңсіздігі терідегі қабынуды күшейтуі мүмкін. Пробиотиктер мен дұрыс тамақтану «ішек — тері» байланысы арқылы жағдайды жақсартады.

Семіздік және күйзеліс
Артық салмақ, тершеңдік және созылмалы стресс те безенің шығуына әсер етеді. Соңғы жылдары «маскне» деп аталатын түрі пайда болды — бұл масканы жиі тағудан болатын безе.

Негізгі ой

Безе — жай ғана терідегі ақау емес. Бұл гормондар, зат алмасу, тамақ және микробтардың өзара байланысқан нәтижесі.

Қазіргі зерттеулер көрсетеді: тамақтануды түзету (аз қант және сүт өнімдері, көбірек көкөніс пен табиғи тағамдар) және зат алмасуды қалыпқа келтіру безенің ауырлығын едәуір азайтады.

Емдеу жан-жақты болуы тиіс: тері күтімі, дәрігердің тағайындаған терапиясы және ішкі себептермен жұмыс.

Мысалмен түсіндіру

Теріні оркестр деп елестетіңіз.
Фолликулалар — аспаптар, гормондар — дирижер, ал тамақтану — залдың акустикасы.
Егер дирижер тым белсенді болса, аспаптар да қаттырақ ойнайды, ал зал шу шығарады. Осыған бірнеше «бұзақы» бактерия қосылса — симфония орнына бейберекет дыбыс пайда болады.
Гармонияны қайтару үшін тек антибиотикпен шуды басу аз: бүкіл оркестрді — гормондарды, тамақтануды және өмір салтын — теңестіру қажет.

Дереккөздер

1. Li Y, Hu X, Dong G, Wang X and Liu T (2024). Acne treatment: research progress and new perspectives. Frontiers in Medicine, 11:1425675.
2. 2. Pourahmad B., et al. Prevalence of Acne Vulgaris Among Women with Polycystic Ovary Syndrome: A Systematic Review and Meta-Analysis. Medical Journal of the Islamic Republic of Iran, 39.105 (2025).
3. 3. Managing Adolescent Acne Through Dietary Control: An Alternative to Accutane. ThaiJO, Vol. 3, Issue 3 (2068).
4. 4. Systematic review and meta-analysis on the impact of the consumption of whey protein on the development of inflammatory acne. Repositorio UCB.
5. 5. Pokotylenko M., Statkevych L. Innovative methods of acne treatment: discoveries and prospects. European Congress of Scientific Achievements (2024).
6. 6. Kurokawa I., et al. (2009). New developments in our understanding of acne pathogenesis and treatment. Exp Dermatol.
7. 7. Gieler U., Gieler T., Kupfer JP. (2015). Acne and quality of life – impact and management. J Eur Acad Dermatol Venereol.
8. 8. Dessiniotia C., Katsambas A. (2017). Propionibacterium acnes and antimicrobial resistance in acne. Clin Dermatol.
9. Smith RN, Mann NJ, Braue A, Mäkeläinen H, Varigos GA. (2007). The effect of a high-protein, low glycemic-load diet versus a conventional, high glycemic-load diet on biochemical parameters associated with acne vulgaris. J Am Acad Dermatol.
10. 10. Aghasi, M., Golzarand, M., & Omidian, M. (2018). Dietary intake and acne: A systematic review of observational studies. JAMA Dermatology.
11. 11. Ryguła I., Pikiewicz W. (2024). Impact of Diet and Nutrition in Patients with Acne Vulgaris. Nutrients.
12. 12. Linking Diet to Acne: Metabolomics and Comedogenesis. (2015). Clinical Dermatology.
13. 13. Alan S, Cenesizoglu E. (2014). Effects of hyperandrogenism and high body mass index on acne severity in women. Saudi Med J.
14. 14. Wang J, Wu D, Guo H, Li M. (2019). Hyperandrogenemia and insulin resistance: The chief culprit of polycystic ovary syndrome. Life Sci.