Акне вульгарис (жасөспірімдік безеу) – терінің кең таралған созылмалы қабыну ауруларының бірі. Ол өмір бойы халықтың 85%-дан астамын зақымдайды және жиі ересек жасқа дейін сақталады. Акненің патогенезі төрт негізгі факторға негізделеді: фолликулдардың гиперкератинизациясы, тері майының шамадан тыс түзілуі, Cutibacterium acnes (C. acnes) бактериясының колонизациясы және кейінгі сально-фолликулярлық аппараттың қабынуы. Акне тұрақты физикалық (тыртықтар) және психосоциалды зардаптарға әкелетіндіктен, тиімді әрі қауіпсіз емдеу әдістерін іздеу – дерматологиядағы басым мақсат.
Бұл мақала акнені емдеудегі соңғы зерттеулер мен өзекті бағыттарға шолу жасайды: дәстүрлі фармакотерапия жетістіктері, инновациялық аппараттық әдістер және эксперименттік тәсілдер.
I. Фармакологиялық тәсілдердің дамуы
Дәстүрлі емдеу топикалық және жүйелік ретиноидтарды, бензоил пероксидін (БП) және антибиотиктерді қолдануды қамтиды. Соңғы зерттеулер олардың тиімділігін арттыруға, жанама әсерлерді азайтуға және антибиотикке төзімділікпен күресуге бағытталған.
A. Ретиноидтар: жаңа буын және тыртықтардың алдын алу
Ретиноидтар – А витаминінің құрылымдық және функционалдық аналогтары. Олар фолликулярлық дифференциацияны қалыптандырады және қабынуға қарсы әсер көрсетеді, сондықтан акнеде негізгі терапия болып қала береді.
Трифаротен (Trifarotene). Төртінші буынның топикалық ретиноиды. Ол эпидермисте басым болып табылатын RAR-γ рецепторларына жоғары селективтілік танытады. Ерте зерттеулерде комедолитикалық және қабынуға қарсы жоғары белсенділік көрсеткен. Бұл постакне және тыртықтарды емдеуде қолдану мүмкіндігін кеңейтеді. Теориялық тұрғыда, селективтілігі тітіркенуді азайтып, бауырда тез ыдырауы жүйелік қауіпсіздік профилін жақсартады.
Тыртықтардың алдын алу. Адапален сияқты топикалық ретиноидтар атрофиялық тыртықтардың түзілуін болдырмауға көмектеседі. Олар коллаген синтезін ынталандырып, матрикстік металлопротеиназалардың (MMPs) белсенділігін төмендетеді. Зерттеулер адапален 0,1%/БП 2,5% немесе адапален 0,3%/БП 2,5% гельдері атрофиялық тыртықтардың қаупін азайтатынын көрсетті.
B. Антибиотикке төзімділікпен күресу
C. acnes-тің антибиотиктерге төзімділігі көптеген елдерде 50%-дан асқан.
Бензоил пероксиді (БП). Топикалық терапияның негізгі құралы. Ол еркін радикалдар түзіп, бактерияның жасуша қабырғасын бұзады. Ең маңызды артықшылығы – резистенттілік тудырмайды. Сондықтан БП ретиноидтармен бірге міндетті түрде қолданылады.
Жаңа жүйелік антибиотик – Сарециклин (sarecycline).
Тар спектрлі тетрациклин. Негізінен C. acnes-ке бағытталған, ішек микробиомын әлдеқайда аз өзгертеді, резистенттілік даму қаупі төмен.
II. Аппараттық және процедуралық инновациялар
Дәрілік терапияға төзімсіз пациенттерге және тыртықтарды түзетуге арналған маңызды балама.
A. Селективті фототермолиз лазері (1726 нм)
Соңғы жаңалық: 1726 нм толқын ұзындығындағы лазер.
Әсер ету механизмі:
Бұл лазер себумды (тері майын) нысанаға алады. Себум дәл осы толқынды жақсы сіңіреді, сондықтан сальды бездерге термиялық зақым беріледі, бірақ қоршаған құрылымдар сақталады.
Тиімділігі:
3 процедурадан кейін 12 аптада пациенттердің 80%-ында қабынған элементтер 50% және одан да көп төмендейді.
2 жылдық бақылауда 97% жақсаруы тіркелген.
Бұл лазер Фицпатрик шкаласы бойынша барлық тері типтері үшін қауіпсіз — гиперпигментация қаупі төмен. Гистология бойынша әсері изотретиноинға ұқсас.
B. Тыртықтарды түзету әдістері
Микронидлинг.
Жұқа инелер арқылы микрожарақат тудырып, жас коллаген мен эластин синтезін арттырады. Фракциялық РФ-микронидлинг терең қабаттарға энергия береді.
Химиялық пилинг.
Жоғарғы зақымданған қабатты ыдыратып, регенерацияны тездетеді. Қолданылады:
– гликоль қышқылы (GA)
– Джесснер ерітіндісі
– пирожүзім қышқылы
– ТХҚ (TCA)
Субцизия.
Rolling-тыртықтарда фиброзды тартпаларды кесу арқылы жаңа тін түзілуін ынталандырады.
III. Микробиом және адъювантты терапия
«Ішек–тері» осі концепциясы акнемен байланысты қабыну жағдайларында маңызды.
Lactobacillus plantarum MH-301 зерттеуі (2024)
Нәтижелер:
✅ 12 аптада зақым элементтері 71,6%-ға азайды
✅ монотерапия изотретиноиннан тиімдірек (67,26%)
✅ тері микробиоценозының әртүрлілігін арттырды
✅ ішек дисбиозын реттеді
IV. Эксперименттік және перспективалық бағыттар
A. Таргетті терапия және шағын молекулалар
Биологикалық препараттар:
– CJM112 (IL-17A-ға қарсы)
– Гевокизумаб (IL-1β-ға қарсы)
Шағын молекула:
Зилеутон — 5-липоксигеназа ингибиторы, орташа ауыр акнеде нәтижелі.
B. Вакцинация және бактериофагтар
Вакциналар:
C. acnes вируленттілік факторларын бейтараптандыруды мақсат етеді (CAMP-фактор).
Бактериофагтар:
TCUCAP1 фагы жануар модельдерінде қабынуды едәуір төмендетті.
C. Регенеративті медицина
Постакне атрофиялық тыртықтарын емдеуде:
– Өз сүйек кемігі жасушаларын тікелей енгізу
– Тін регенерациясын белсендіру
– Фиброздың алдын алу
Қорытынды
Қазіргі акне терапиясы персонализацияға бағытталып келеді. Даму бағыттары:
• жаңа буын ретиноидтары (трифаротен)
• селективті 1726 нм лазер
• пробиотиктер арқылы ішек-тері байланысын түзету
• бактериофагтар және биопрепараттар перспективасы
• антибиотикке тәуелділікті азайту
Жақын болашақта бұл әдістер созылмалы қабыну мен резистенттілікпен күресте негізгі рөл атқаруы мүмкін.
Дереккөздер
(нөмірлеу түпнұсқаға сәйкес сақталды)
