Акне — сально-волосялы фолликулдың созылмалы қабыну ауруы, ол жасөспірімдердің 85%-ына дейін және ересектердің едәуір бөлігін қамтиды. Әдетте дәрігерлер мен пациенттердің назары папулалар, пустулалар және түйіндер сияқты көрінетін элементтерге бағытталады. Алайда заманауи зерттеулер бұл көріністер айсбергтің тек ұшы ғана екенін көрсетеді.
Акненің бүкіл даму циклінің негізінде микрокомедон жатыр — клиникалық тұрғыдан білінбейтін, көзге көрінбейтін өзгеріс. Қазіргі таңда оны жай ғана «тығын» емес, акненің барлық кейінгі элементтері дамитын «жұмыртқа» ретінде қарастырады.
1. Патогенез: «комедондық ауысу» механизмі (comedo switch)
Микрокомедон комедогенездің ең ерте сатысында түзіледі. Бұл шешуші кезең «комедондық ауысу» (comedo switch) деп аталады.
Негізінде, бұл сально-волосялы фолликулдың жоғарғы бөлігіндегі гомеостаздың бұзылуы. Қалыпты жағдайда бағаналы жасушалар (LRIG1+) қатаң бақыланатын жолмен дифференциацияланады. Акне кезінде бұл процесс бұзылып, микрокомедонның түзілуі басталады.
Негізгі факторлар:
-
Фолликулярлық гиперкератоз — фолликул воронкасында (инфундибулумда) кератиноциттердің шамадан тыс бөлінуі
-
Гиперсеборея және диссеборея — тері майының мөлшерінің артуы және оның құрамының өзгеруі
-
Бактериялық колонизация — Cutibacterium acnes (бұрын P. acnes) әсері
GATA6 және FoxO1 рөлі
Фолликул саулығын реттейтін негізгі фактор — GATA6 транскрипциялық факторы. Қалыпты жағдайда ол кератиноциттердің шамадан тыс пролиферациясын тежеп, гиперкератоздың дамуына жол бермейді.
Акне кезінде GATA6 экспрессиясы төмендейді. Бұл фолликулярлық каналдың кеңеюіне және микрокомедонның қалыптасуына әкеледі. Ал GATA6 экспрессиясы FoxO1 факторының белсенділігіне тәуелді.
2. Диета мен гормондар — іске қосушы механизмдер
Пубертат кезеңі және қазіргі заманғы тамақтану үлгісі — так называемый «батыстық диета» — микрокомедондардың пайда болуын күшейтетін негізгі триггерлер болып табылады.
Процестің негізгі буындары:
Инсулин және инсулинге ұқсас өсу факторы-1 (ИӨФ-1)
Жылдам көмірсулар мен сүт өнімдерін көп тұтыну қанда ИӨФ-1 деңгейін арттырады.
AKT/mTORC1 жолының белсенуі
ИӨФ-1 AKT киназасын белсендіреді.
FoxO1 инактивациясы
AKT FoxO1-ді жасуша ядросынан цитоплазмаға шығарады.
Қорытынды нәтиже
Ядролық FoxO1 деңгейінің төмендеуі → GATA6 экспрессиясының азаюы → гиперкератоз бен гиперсебореяның іске қосылуы → микрокомедонның түзілуі.
3. Клиникалық маңызы: көзге көрінбейтін қауіп
Адам бетінің 1 см² аймағында 400-ден 900-ге дейін сально-волосялы фолликул орналасқан. Ал көрінетін қабыну элементтері олардың 1%-ынан азын ғана қамтиды.
Сонымен қатар, зерттеулер көрсеткендей, сырттай сау көрінетін терінің биопсиясында фолликулдардың 30%-ына дейін микрокомедондар анықталады.
Микрокомедондар — динамикалық құрылымдар. Олар:
-
кері дамуы мүмкін (comedo reverse),
-
ашық немесе жабық комедондарға айналуы мүмкін,
-
қабынулық элементтерге — папулалар мен пустулаларға өтуі мүмкін.
Сондықтан акнені ұзақ мерзімді бақылау және қайталанудың алдын алу мақсатында клиникалық тұрғыдан «таза» тері негізгі терапиялық нысана ретінде қарастырылуы тиіс.
4. Микрокомедондарды диагностикалау
Микрокомедондар стандартты тексеруде көрінбейтін болғандықтан, оларды анықтау үшін арнайы әдістер қолданылады:
Цианоакрилатпен беткей биопсия (CSSS)
Фолликул құрамын алуға және микрокомедон индексін есептеуге мүмкіндік береді. Бұл көрсеткіштің артуы жаңа қабыну элементтерінің пайда болуын дәл болжайды.
Шағылысқан конфокальды микроскопия (RCM)
In vivo жағдайында фолликул құрылымын гистологияға жақын айқындығымен бағалауға мүмкіндік беретін «виртуалды биопсия» әдісі.
Оптикалық когерентті томография (OCT)
Фолликул морфологиясын және айналасындағы қантамырлық өзгерістерді талдау үшін қолданылады.
5. Емдеу мен профилактиканың заманауи тәсілдері
Терапияның басты мақсаты — «комедондық ауысуды» болдырмау және фолликул гомеостазын қалпына келтіру.
Классикалық құралдар
Изотретиноин (оның ішінде төмен дозаларда)
Микрокомедон индексін төмендетеді, ядролық FoxO1 мен GATA6 деңгейін арттырып, кератинизация процестерін қалыпқа келтіреді.
Топикалық ретиноидтар (адапален, тазаротен)
RAR-рецепторларына әсер етіп, гиперкератозды азайтады және микрокомедондарға тиімді ықпал етеді.
Инновациялық бағыттар
Алабота тікенінің (расторопша) жеміс экстракты
(Silybum marianum fruit extract, SMFE)
Микрокомедондарға тән тапшылық байқалатын K75 кератинінің экспрессиясын арттырады. Клиникалық зерттеулерде SMFE қолданудың 8-аптасында комедондар саны 50%-ға дейін азайған.
Пробиотиктер
Lactobacillus тұқымдасының кейбір штамдары терідегі инсулиндік сигнализацияны жақсартып, микрокабынуды төмендетуге көмектеседі және ремиссияны сақтауға ықпал етеді.
Азелаин қышқылы
Комедолитикалық, қабынуға қарсы және микробқа қарсы әсерге ие, C. acnes белсенділігін тежейді.
Қорытынды
Микрокомедон — екінші реттік құбылыс емес, акненің бастау нүктесі. Оның рөлін түсіну терапия стратегиясын түбегейлі өзгертеді: жеке қабыну элементтерін емдеуден олардың алдын алуға көшу. Клиникалық тұрғыдан зақымдалмаған терімен жұмыс істеу — акнені тұрақты және заманауи бақылаудың негізі.
